10 najbardziej wstrząsających dokumentów na Netflix i HBO Max

O prawdziwości stwierdzenia, że żadna fikcja nie dorówna prawdziwemu życiu przekonują w ostatnich latach dokumenty, promowane przez najważniejsze serwisy streamingowe. Opowieści w nich prezentowane częstokroć bowiem są tak nietypowe, że wydają się wręcz zbyt efekciarskie, a tymczasem niestety mają one swoje pokrycie w rzeczywistości, przy okazji zazwyczaj ujawniając również strukturalne problemy współczesnych społeczeństw ludzkich.

Najbardziej wstrząsające dokumenty ostatnich lat, znajdujące się na najpopularniejszych serwisach streamingowych, to niekoniecznie produkcje z niezwykle popularnego w ostatnim czasie nurtu “true crime”, ale przede wszystkim filmy i seriale, które dotykają poważnych problemów społecznych lub też ujawniają prawdę o ludziach lub instytucjach, które wcześniej darzone były sporym zaufaniem. W niektórych przypadkach mocna reakcja bierze się również z niepewności co do tego na ile sam dokument, za sprawą tak, a nie inaczej selekcjonowanych materiałów, manipuluje opinią widza, co stawia pytania o to czy można mówić o obiektywizmie dokumentów jako takich, a jeśli nie to czy mogą one służyć za źródło wiedzy o danym problemie. Wśród poniżej wymienionych filmów są zatem produkcje, które opowiadają o głośnych sprawach, którymi żyła opinia publiczna, jak i strukturalnych problemach określonych społeczeństw, które doprowadzają do śmierci dziesiątek osób, stawiające pytanie o to kto tak naprawdę jest za nie odpowiedzialny.

Making a murderer

Jeden z najszerzej do dziś dyskutowanych serialowych dokumentów z nurtu “true crime”, który doczekał się drugiego sezonu w 2018 roku. Przedstawia on historię Stevena Avery’ego, niesłusznie skazanego za gwałt i usiłowanie zabójstwa, który przesiedział w więzieniu 18 lat, a dwa lata po wyjściu został oskarżony o zabójstwo kobiety i znów skazany na karę więzienia. Ta bulwersująca opinię publiczną sprawa jest komentowana do dziś, nie tylko w kontekście winy czy też niewinności Avery’ego, nadal odsiadującego karę więzienia, ale też tego czy lub w jaki sposób sam dokument manipuluje widzami.

Nasz ojciec

Za sprawą testu DNA bohaterka dokumentu Netflixa z 2022 roku dowiaduje się, że ma liczne rodzeństwo, co doprowadza do przyjrzenia się działalności dyrektora kliniki, zajmującej się leczeniem bezpłodności w Indianapolis i odkrycia szokującej prawdy na temat spisku, w jaki jest uwikłany pracujący w niej lekarz. Wyreżyserowany przez Lucie Jourdan dokument opowiada o historii, która wydaje się wręcz zbyt efekciarska, a jednak zdarzyła się naprawdę. 

Allen kontra Farrow

Czteroczęściowy dokument w reżyserii Kirby Dicka i Amy Ziering, który stara się dokładnie zrelacjonować podłoże poważnych zarzutów, postawionych Woody Allenowi w 1992 roku, dotyczących seksualnego wykorzystywania jego przybranej córki Dylan Farrow. Seria nie skupia się jednak wyłącznie na relacjonowaniu sprawy, ale również walkę o prawo do opieki nad dziećmi i związek Allena z córką Mii Farrow, Soon-Yi Previn. Dokument nie zostawia na reżyserze suchej nitki, co oczywiście spotkało się z zarzutem o stronniczość czy wręcz jednostronność. W momencie premiery było jednak o nim głośno i nic dziwnego, bo dotyczy znanego i przez wielu wciąż uwielbianego twórcy kina autorskiego.

Jimmy Savile: Brytyjski Horror

W bardzo podobne rejony celuje jeden z najgłośniejszych dokumentów Netflixa ostatnich lat, opowiadający o niegdysiejszej brytyjskiej postaci medialnej Jimmy’m Savile’u. Lubianym przez miliony Brytyjczyków prezenterze telewizyjnym, który za swe zasługi dla rozrywki otrzymał nawet tytuł szlachecki. Po latach okazał się on jednak wyjątkowo okrutnym seksualnym predatorem, którego przestępstwa długo były kryte przez wysoko postawionych urzędników. Dwuczęściowy dokument Rowana Deacona próbuje stawiać pytania o kreowanie postaci uwielbianego przez publikę celebryty, który długo znajdował się poza zasięgiem karzącej ręki sprawiedliwości.

Przeklęty: Życie i Śmierci Roberta Dursta

Współautor tego dokumentu, Andrew Jarecki wcześniej zrealizował film fabularny z Kirsten Dunst i Ryanem Goslingiem, którego fabuła została zbudowana wokół kwestii zniknięcia Kathleen McCormack. W 2000 roku w Beverly Hills ginie pisarka Susan Berman, a rok później w Galveston zostaje zamordowany również główny świadek w sprawie zaginięcia kobiety. Wszystkie ślady prowadzą do Roberta Dursta, dziedzica wielkiej fortuny właściciela nieruchomości i męża Kathleen, który w 2015 roku w końcu zostaje aresztowany. Dwójka głównych autorów dokumentu nie tylko przejrzała wszystkie akta tej sprawy, ale nakłoniła do współpracy samego Dursta, który opowiedział o własnej wersji tych tragicznych wydarzeń, tworząc wstrząsający obraz tych zdarzeń. 

Kolektyw

W październiku 2015 roku w rumuńskim klubie Colectiv, podczas jednego z koncertów, doszło do ogromnego pożaru, w którym zginęło 27 osób, a 180 innych zostało rannych. Nominowany do Oscara w aż dwóch kategoriach (Najlepszy Film Dokumentalny i Najlepszy Film Zagraniczny) obraz w reżyserii Alexandra Nanau przygląda się działalności aktywistów, starających się dociec kto jest odpowiedzialny za tę tragedię i odkrywających liczne zaniedbania, będące efektem szeroko rozpowszechnionej korupcji w Rumunii. “Kolektyw” to rzecz bulwersująca przede wszystkim dlatego, że pokazuje bezpośredni związek między źle funkcjonującym państwem a śmiercią konkretnych ludzi.

Zbrodnie wyobraźni: Przypadek policyjnego kanibala

Kanibalizm to częsty motyw produkcji o seryjnych mordercach, by wymienić tylko popularny w ostatnim czasie serial o Jeffreyu Dahmerze. Produkcja w reżyserii Erin Lee Carr opowiada jednak o dużo bardziej złożonym przypadku skazania policjanta nie za czyny, a raczej za publikowane w Internecie fantazje o zjedzeniu młodej kobiety. Po 22 miesiącach od osadzenia go sprawa wróciła do sądu, a ten zastosował wobec oskarżonego areszt domowy i wkrótce został on wypuszczony z więzienia. Sam Gilberto Valle utrzymuje, że został ofiarą systemu, niebezpiecznie przypominającego ten z literackich wizji Philipa K. Dicka, utrwalony w wyobraźni widzów dzięki “Raportowi mniejszości” Stevena Spielberga, a sam dokument zadaje pytanie czy można zostać skazanym za “myślo-zbrodnię”. 

Strzeż się Slendermana

W 2014 roku duża część Stanów Zjednoczonych żyła sprawą nastolatki z Wisconsin, która została zwabiona do lasu przez swoje koleżanki, a te próbowały później ją zabić, zadając jej dziewiętnaście ciosów nożem. Po zatrzymaniu tłumaczyły, że chciały złożyć ją w ofierze mitycznemu Slendermanowi. Dokument w reżyserii Irene Taylor Brodsky zajmuje się nie tylko samym postępowaniem kryminalnym, ale również osobistemu życiu sprawczyń, należących do małej społeczności na amerykańskich przedmieściach, próbując odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób chłonięcie miejskich legend, przy jednoczesnym braku zainteresowania ze strony dorosłych, może doprowadzić do tragedii.

The Keepers

W tym znanym siedmioczęściowym dokumencie Netflixa twórca m.in. głośnej “Sprawy przeciwko ósemce” wraca do sprawy zabójstwa lubianej w lokalnej społeczności zakonnicy Cathy Cesnik, której ciało zostaje znalezione w 1970 roku, dwa miesiące po jej zaginięciu, a mimo szeroko zakrojonego śledztwa do dziś nie wykryto sprawcy tej zbrodni. Ta jednak wydaje się powiązana z postacią lokalnego księdza, dopuszczającego się molestowania seksualnego, a jednocześnie krytego przez lokalną hierarchię kościelną. Z miniserii wyłania się obraz kompletnej bierności instytucji, która po 45 latach od zbrodni nie wyjaśniła sprawy, w którą uwikłany okazał się jej funkcjonariusz. 

Kocham Cię, teraz umieraj

W 2014 roku amerykańską opinią publiczną wstrząsnęła sprawa nastolatka Conrada Roya, który popełnił samobójstwo. Wkrótce odkryto ostatnie wiadomości, wysyłanych do niego przez byłą dziewczynę, która miała go w nich zachęcać do targnięcia się na swoje życie. Dwuczęściowy dokument w reżyserii Erin Lee Carr zajmuje się z jednej strony okolicznościami tej tragicznej decyzji, jak również sprawą sądową jaką wytoczono Michelle Carter, zarzucając jej nakłonienie chłopaka do samobójstwa . Twórcy badają wpływ mediów społecznościowych, a także otoczenia bohaterów, w bezpośredni sposób przyczyniające się do tragedii, której można było uniknąć.