Oglądając ten film, przypomniałem sobie, dlaczego kocham kino z lat 90.

W ostatni weekend obejrzałem „Pulp Fiction” (1994) i choć wydawało mi się, że doskonale znam ten film, to zauważyłem, że coś w nim jest, coś, co czyni go nadal tak świeżym i ekscytującym, jakbym oglądał go za pierwszym razem. Przypomniało mi to, dlaczego tak bardzo cenię filmy z lat 90. Dekadzie, która wprowadziła rewolucję nie tylko w sposobie opowiadania historii, ale również w samej estetyce, dynamice i charakterze postaci. Lata 90. to czas, kiedy kinie stawiano na oryginalność, prowokacje i bawiono się formą. Współczesne filmy nie zawsze potrafią wzbudzić w nas ten sam zachwyt co produkcje sprzed trzech dekad.

„Pulp Fiction” to kwintesencja tego, co sprawia, że filmy z lat 90. wciąż mnie fascynują. Można je interpretować na wiele sposobów, ale to produkcja Quentina Tarantino zmieniła moje podejście do kina. Jego nieliniowa struktura, pełna odniesień do popkultury, brutalność, ale też i czarny humor, sprawiają, że po seansie nie da się od tak o nim zapomnieć. Bohaterowie są dalecy od ideału, są złożeni, niejednoznaczni. Z kolei ich dialogi są jak błyskawice, pełne napięcia. Jasne, Tarantino inspirował się filmami klasy B, które oglądał hurtowo spisując pomysły i najlepsze dialogi w czasach, gdy pracował w wypożyczalni. Tyle, że stworzył coś zupełnie nowego - artystyczną wizje, w której forma jest równie ważna, co treść.

Mam wrażenie, że w tamtych czasach kino było bardziej odważne, bardziej ryzykowne. Filmy były często nieoczywiste, eksperymentalne, a ich twórcy nie bali się krytyki. I choć późniejsze lata także obfitowały w wielkie ikoniczne produkcje, to właśnie ta dekada pozostaje dla mnie najbardziej fascynująca przez często ukrytą subtelną krytykę społeczeństwa. Tarantino nie tylko opowiada jakąś tam historię, ale wręcz wchodzi w dialog z widzem przez co „Pulp Fiction” jest jednym z tych filmów, które pozwalają spojrzeć na kino z zupełnie innej perspektywy.

Innowacyjność i eksperymentowanie z formą

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów filmów lat 90. była ich wyjątkowa oryginalność. Reżyserzy zaczęli odchodzić od schematycznych opowieści i eksperymentowali z formą. Dzieła takie jak „Pulp Fiction” przełamywały tradycyjne zasady i zrywały z klasyczną strukturą. Zresztą omawiany dziś film nawiązuje do popularnych w połowie XX wieku tanich magazynów i powieści kryminalnych, z charakterystyczną sensacyjną, pełną akcji i często szorstką narracją. Historia przedstawia wyjątkowych bohaterów, wręcz złoczyńców, poruszając prowokacyjne tematy w sposób rozrywkowy. Fabularna nieliniowość jest pełna przeplatających się wątków, które tworzą złożoną całość. Ta nieoczywistość sprawiała, że każdy, kto obejrzał ten film, musiał przyznać, że czegoś takiego jeszcze nie było.

Tarantino, podobnie jak wielu reżyserów w latach 90., stawiał na nieszablonowe podejście do opowiadania historii. Często łamał konwencje, nie bał się wyjść poza ramy typowe dla filmów sensacyjnych i kryminalnych. Przełamywanie chronologii, zaskakujące zwroty akcji, czy zmiana perspektywy, wprowadza widza w zupełnie inny wymiar, zmieniając sposób w jaki postrzega fabułę. W sposób efektywny wykorzystano tylko kilka podstawowych elementów, jak m.in. dialogi i postacie.

Bawienie się formą i treścią stało się niemal znakiem rozpoznawczym tej dekady, która miała swoją specyficzną energię i często wykraczała poza tradycyjne ramy gatunków filmowych. Reżyserzy, tacy jak David Fincher w „Siedem” czy bracia Joel i Ethan Coen w „Fargo”, nie bali się poruszać odważnych tematów, brutalności, jednocześnie doskonale balansując między humorem, a ironią. To właśnie ten miks sprawiał, że produkcje z tamtego okresu były pełne intrygujących pomysłów.

Ikoniczne sceny, postacie i filmowy postmodernizm

Kino lat 90. było także pełne wyrazistych postaci, które dziś są wręcz kultowe, jak choćby Neo z „Matrixa”. Wprowadzenie do filmów charyzmatycznych aktorów mogło zmienić jego całkowity charakter. W „Pulp Fiction” każda postać, od Vincenta Vegi po Marsellusa Wallace’a, była na swój sposób niepowtarzalna. Tarantino stworzył bohaterów, którzy zapisali się w historii kina, a ich kultowe dialogi stały się częścią popkultury.

Co ciekawe, był to także czas postmodernizmu, w którym filmowcy z pełną świadomością czerpali z przeszłości. Filmy stały się swoistymi kolażami popkultury, a reżyserzy przeżyli tzw. „kulturową hiperświadomość”, często odwołując się do innych produkcji, gatunków i stylów. Quentin Tarantino, z jego ciągłym odnoszeniem się do lat 70. i 80., stanowi świetny przykład tej tendencji. W „Pulp Fiction” nie tylko dialogi, ale też całe sceny są pełne aluzji nawiązujących do innych dzieł i klasycznych powieści kryminalnych.

Produkcja miała w sobie przestrzeń, która łączyła różne pomysły i konwencje. Reżyser, wyraźnie zainspirowany kinem gangsterskim, westernami i filmami akcji, stworzył dzieło, które miało na celu dekonstruowanie klasycznych tropów i ponowne ich składanie w zupełnie nowy sposób.

Kino lat 90. jako przestrzeń dla twórczej wolności

Co jeszcze czyni filmy lat 90. tak wyjątkowymi? Był to czas twórczej wolności, w którym reżyserzy, aktorzy, scenarzyści i producenci mieli odwagę ryzykować. Po okresie, w którym dominowały efekty specjalne i wielkie produkcje, nastąpił zaskakujący zwrot w kierunku bardziej autorskiego, osobistego kina. Opowiadano historie o ludziach, ich emocjach i wewnętrznych zmaganiach.

Filmy takie jak „Trainspotting” Danny’ego Boyle’a, „Boogie Nights” Paula Thomasa Andersona, czy „American Beauty” Sama Mendesa to kolejne przykłady produkcji, które zmieniły oblicze kina. Każdy z tych filmów miał własną, unikalną wizję i odważnie eksperymentował z formą i treścią. Reżyserzy, którzy do tej pory byli outsiderami, stali się swego rodzaju gwiazdami. Zaczęto dostrzegać nowych twórców, którzy mieli zupełnie inne podejście do opowiadania historii.

Produkcje były wtedy na swój sposób surowe, ale i autentyczne. Był to czas, w którym nie wszystko musiało być doskonałe, a imperatyw perfekcyjnej ekranizacji nie odgrywał aż tak dużej roli. Zamiast tego twórcy stawiali na surowość emocji, autentyczność postaci i dialogów. „Pulp Fiction” jest tego najlepszym przykładem – surowe, brutalne sceny przeplatają się z błyskotliwymi dialogami, które równocześnie bawią, zaskakują i niejednokrotnie szokują. Ten balans sprawia, że film pozostawia niezatarty ślad w pamięci, a jego wpływ na późniejsze pokolenia twórców jest nieoceniony.

Lata 90. obfitowały w często zaskakujące, przewrotne, niejednoznaczne i przełamujące tabu produkcje. Pojawiły się postacie, które nie były jednoznacznie złe lub dobre – były pełne sprzeczności. Widzowie zaczęli identyfikować się z bohaterami, którzy nie zawsze działali zgodnie z moralnymi zasadami, bo jak to w życiu bywa, człowiek nie jest czarno-biały, ale pełen niuansów.

Kino z lat 90. – wciąż żywe i aktualne

Quentin Tarantino z jednej strony odwołuje się do kina gangsterskiego, a z drugiej strony tworzy coś zupełnie nowego, nasyconego brutalnością, czarnym humorem i kultowymi postaciami. Tego rodzaju podejście – pełne zabawy konwencjami, ale także świadome przełamywania schematów – to coś, czego mi dziś brakuje. 

Kiedy porównuję kino współczesne z tym, co powstawało w latach 90., zauważam jedną zasadniczą różnicę: dzisiaj filmy stają się coraz bardziej przewidywalne, a reżyserzy chętniej korzystają ze sprawdzonych schematów. Quentin Tarantino, David Fincher czy bracia Coen, pokazali, że filmy nie muszą być tworzone dla masowego odbiorcy – mogą być też swego rodzaju sztuką. I choć oczywiście istnieją wyjątki, to wciąż czuję, że coś z tej pierwotnej, nostalgicznej energii wyparowało.

Na zakończenie muszę przyznać, że po obejrzeniu „Pulp Fiction” znów poczułem „to coś”, głównie przez wyjątkową mieszankę nieszablonowych pomysłów, podjętego ryzyka, świetnej estetyki i charyzmatycznych postaci. I choć świat kina się zmienia, to nie zapomnę tej wspaniałej dekady, do której będę regularnie wracać.