Piątkowa GROmada #200 Anniversary Edition, ep. II - Wybrani polscy dystrybutorzy lat 90.

Okolice 1990 roku to początki rynku gier w Polsce, jaki znamy dzisiaj. I choć różne produkcje powstawały u nas wcześniej, były to głównie garażowe tytuły - niemniej zmiany, zarówno prawne jak i w mentalności inspirujących się Zachodem przedsiębiorców sprawiły, że zaczęły powstawać firmy sprowadzające do Polski większe gry. I dzisiaj przyjrzymy się tym początkom - w ramach bonusowej GROmady w GROmadzie. Taka GROMADNA sekwojocepcja (czymkolwiek to jest).

Witam was w ramach pierwszych bonusowych wywodów, gdzie to przyjrzę się wybranym firmom, które to miały okazję dystrybuować różne mniej czy bardziej udane produkcje na terenie Polski zahaczając o okres 1989-2000. Nie tyle chodzi mi o to, kto je założył, ale także jak funkcjonowały, na jakie platformy wydawały czy jakieś istotne detale. Jako główne źródło brałem pod uwagę strony internetowe dystrybutorów/gazety z okresu, choć gdy sytuacja tego wymagała, posiłkowałem się innymi źródłami - w tym i tymi dość osobliwymi. Nie przedłużając, zapraszam do lektury i dzielenia się swoimi typami dystrybutorów, którzy to swoją działalnością zasłużyli na miejsce na tej liście. Z tych, których nie opisałem (a myślę, że warto), wymienię chociażby xLand Software Publishing (pierwszy polski dystrybutorów tytułów od Epic MegaGames), Seven Stars, Hurtownię Oprogramowania User, APN Promise (żyje po dziś dzień i niedawno dystrybuowało DS:R na Switcha) czy Digital Multimedia Group. Nie można tu też zapomnieć o firmach, które miały gazety z pełniakiami jak Silver Shark (CD-Action), Wydawnictwo ProScript (Secret Service) czy Wydawnictwo Lupus (Gambler).

Uwaga - Znaczek (!) oznacza, że nie jestem przekonany do końca do danego wydania, czy miało miejsce.

Dla chcących zgłębić ten temat - poza źródłami przy każdej z opisanych tu firm - przypominam także o archive.org czy stare.e-gry.net, gdzie bez problemu można znaleźć archiwalne numery. Sam korzystałem głównie z Gamblera, Secret Service, a w mniejszym stopniu z Top Secret.

Stadion Dziesięciolecia/Bazary/Targi

Lokalizacja: Cały kraj, a dokładnie bazary w tym między innymi Stadion Dziesięciolecia

Ważne osoby: Wszyscy związani z bazarowym dubbingiem;

Inne: Lokalizacja tytułów (dubbing) na masową skalę, czasem wyprzedzając pod tym względem legalną dystrybucję (chociażby bazarowy Half-Life miał dubbing PL, podczas gdy ten oficjalny nie miał nawet napisów). Często z opłakanym rezultatem, choć na swój sposób urokliwym.

Nie tyle jest to dystrybutor, co bardziej cała masa mniejszych dystrybutorów, bo gdy ceny gier były dla niektórych zabójcze, część osób kierowało swój wzrok na takie miejsca, gdzie produkcje "z drugiej ręki" kusiły swoją niską ceną. I to na tyle, że większość wolała z oszczędności kupić tam upragnioną kopię tytułu, nawet jeśli byłoby to w dłuższej perspektywie groźne dla PC-ta - jeden handlarz wspomina, że zarobek mógł czasem iść w tysiące złotych tygodniowo. Było to swego czasu na tyle popularne, że mogło doprowadzać do sytuacji, gdy to dystrybucja danego sprzętu była wysoka, a oprogramowania (gier) bardzo niska czy wręcz zerowa. Co jeśli miało miejsce, pośrednio przyczyniło się do redukcji piractwa do zera, ale o tym za chwilę.

Część dystrybutorów starała się walczyć z tym - dla nich szkodliwym procederem - co oparte było głównie na dystrybuowaniu tytułów tak tanio jak to możliwe. Istotny wkład państwa w tą walkę to ustawodawstwo w postaci ustawy o prawach autorskich z 1994 roku, której to egzekucja mogła spokojnie zredukować skalę piractwa. Rozwiązanie to, wraz ze wspomnianą w pierwszej części polityką dystrybutorów, choć zauważoną już w 1994 roku, przyniosła owoce później. Głównie przyczynił się do fakt, że później można było spokojnie natrafić na sytuację w której legalna dystrybucja była korzystniejsza finansowo (np. Baldur's Gate czy "wydania budżetowe"). 

Źródła: Handlowali piratami na bazarach i Stadionie. Jak potoczyły się ich losy i co dziś robią?, Cracked by CSL

CD Projekt/PSX Projekt

Ważne osoby/organizacje: Marcin Iwiński i Michał Kiciński (założyciele)

Strona internetowa: www.cdprojekt.com

Adres (Warszawa): Wiejska 19/14 (1994), Marszałkowska 7/3 (od przełomu 1994 i 1995)

Historia CD Projekt ma swój początek w maju 1994 roku, gdy to Marcin Iwiński i Michał Kiciński decydują się rozpocząć działalność polegającą na sprowadzaniu do Polski z Zachodu gier wideo i programów edukacyjnych - jako pierwsi w Polsce zdecydowali się dystrybuować tytuły wyłącznie na CD-ROM, a nie popularnych wtedy dyskietkach. Początkowe miesiące działalności firmy upłynęły pod znakiem pośrednictwa, co było dla firmy ograniczeniem uciążliwym do tego stopnia, że zdecydowali się na oficjalną dystrybucję. Pierwszą taką umową udało się zawrzeć jeszcze w 1994 roku z American Laser Games. Końcówka tego roku to także początek dystrybucji gier na tym nośniku przez IPS CG, przez co konkurencja stała się jeszcze bardziej gwałtowna. CD Projekt stopniowo się rozrastał, bo nie tyle odnotował wzrost sprzedaży, co także podpisał umowy o dystrybucję w Polsce tytułów Blizzard Entertainment, Interplay Productions, Blue Byte, a dodatkowo z nieznacznym opóźnieniem względem reszty Europy sprowadził do Polski Mortal Kombat 3 (MS-DOS, Windows). Wspomniane wyżej umowy zaczęły przynosić owoce już w tym samym roku, ponieważ wydany przez ekipę Zamieci Warcraft II sprzedał się w nakładzie około 2000 sztuk. Kolejnym ważnym krokiem było wprowadzenie systemu sprzedawania tytułów w niższych cenach w Strefach Niskich Cen, zarówno starszych jak i premierowych. Wśród premierowych tytułów za niską cenę był chociażby FBI Hopkins, będący kontynuacją rozpoczęto wcześniej procesu.

Secret Service - 10/1994

Innym osiągnięciem firmy był rozpoczęty w 1997 roku przez Ace Ventura - Psi Detektyw proces dystrybuowania w Polsce tytułów spolonizowanych, najlepiej w pełnej wersji językowej. Dodatkowo CD Projekt zdecydował się podpisać umowę z Infogrames oraz Cryo, a dodatkowo wprowadzić program w ramach którego starano się sprzedawać tytuły jak najtaniej. 1999 rok upłynął pod jednym sformułowaniem - Wrota Baldura, znanym szerzej jako Baldur's Gate. Ten RPG od kanadyjskiego BioWare Corporation najpierw dystrybuowany w wersji angielskiej w limitowanym nakładzie, a potem w pełnej polskiej sprzedał się w tak dużym nakładzie, że firma otrzymała osiągnięcie "As Empiku". Opisywany okres najlepiej zakończyć rokiem 2000, gdy to na polskim rynku ukazuje się inna "tekstowa kobyła", czyli Planescape Torment. Później do procesu wydawniczego dołożono także deweloperkę, ale to materiał na inną historię. 

W ramach CD Projekt istniał też swego czasu dział (przynajmniej tak rozumiem reklamy z okresu) określany jako PSX Projekt. Jest on wart uwagi głównie ze względu na fakt, że wspólnie z Sony Poland popularyzował on gry na pierwszą konsolę Sony. Niestety, na temat tego projektu cisza, wiadomo jednak, że nie była to współpraca przez cały okres życia tej konsoli w Polsce, ponieważ później Sony Poland weszło w kooperację z LEM, o którym za chwilę,

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Wrota Baldura (Windows, najpierw wersja angielska, a później Pełna PL - Styczeń/Luty 1999 (ENG), 15.04.1999 (PL Pełna), Czerwiec 1999 (PL Pełna, drugi nakład))
2. Larry 7: Miłość na fali (reedycja, Windows)
3. Alien Trilogy (PSX, Windows)
4. Resident Evil (PSX)
5. Cyberia (PSX, Windows)
6. Half-Life (Windows)
7. Shattered Steel (MS-DOS)
8. Grand Theft Auto (MS-DOS)
9. Katharsis (MS-DOS)
10. Hopkins FBI (Windows)

Inne źródła: Informacje o firmie ze strony CD Projekt (nowszy wariant)

Techland Soft 

Ważne osoby/organizacje: Paweł Marchewka (założyciel, wieloletni prezes), Edyta Hendrykowska (Miss Gambleriady '96), Andrew Beard (Manager ds. zakupów), 

Strona internetowa: www.techlandsoft.com

Rok założenia: 1991 rok (rówieśnik Cenega S.A.)

Siedziba: Sieroszewice, Parczew

Jedna z pierwszych polskich firm, która to nie tyle zajmowała się dystrybucją oprogramowania, co także na poważnie rozpoczął tworzenie gier pierwotnie przeznaczonych na MS-DOS. I choć nie byli w tym jedyni (Mirage Software & Media jest innym przykładem), tak nie tyle trwają w tej części branży po dziś dzień, co ich produkcje są wyczekiwane. Nie oszukujmy się, że nie ma wśród czytelników chociaż jednej osoby czekającej na Dying Light 2. ;)

Takie tam reklamy Techlandu (Gambler #3/1996)

Wróćmy jednak do okolic 1990 roku, gdy to założyciel Techlandu - uczeń, który nie czuł oporu przed opuszczeniem zajęć - zdecydował się zarobić.na sprzęt z rodziny Commodore AMIGA. Cel mógłby się wydawać dość realny, jednak jak na okres stanowił on misję niemal nie do wykonania. Niech za powód wystarczy fakt, że najbardziej popularna AMIGA z okresu to cena taka jak za około pół roku pracy za przeciętną dla okresu pensję. I tak z magii realizacji tego celu w 1991 roku uczeń technikum zakłada firmę Techland Soft. Która to kilka lat później nie tyle zmienia sposób działania, co także dokłada dość istotny element - istniejący po dziś dzień. Sposób zmiany działalności polegał na tym, że Paweł Marchewka zdecydował się dystrybuować oprogramowanie dostępnie w domenie jako darmowe - obecnie taki ruch byłby słaby, tak w okresie gdy Internet nie był tak powszechnym dobrem jak dzisiaj, był sensowny. Później miał także sklep, gdzie sprzedawał gry sprowadzane m. in. przez CD Projekt czy duet IPS CG/LiComp - sam też starał się pozyskiwać prawa dystrybucyjne. I tu dużym sukcesem było sprowadzenie do Polski części tytułów Activision, co też mógł zaprezentować na wydarzeniach, takich jak np. Labirynt '96. Później dystrybucja tytułów Activision przeszła na chwilkę do Optimus BIS, a potem na lata trafiła w ręce LEM.

Jeśli chodzi o ten istniejący po dziś dzień element Techland, to oczywiście mam na myśli deweloperkę. Początkowo pomniejsze tytuły jak chociażby Koło Fortuny, zaczęło być czymś poważniejszym w 1995 roku. Wtedy to na Commodore AMIGA ukazał się "polski Mortal Kombat" - na tyle, że część osób mogła stwierdzić "A weź wyrzuć tego MK 3 i kup rewolucyjny tytuł Techlandu". Prawo krwi, bo o nim mowa, to bijatyka przedstawiająca losy pewnego gościa ścigającego groźnych przestępców. Z dzisiejszej perspektywy tytuł pewnie nie zachwyca, tak wtedy stanowił zarówno dla twórców z MyysArt jak i wydawcy/dystrybutora Techlandu powód do dumy. Później tytuł otrzymał wydanie na MS-DOS, zarówno osobno jak i pełniak dodany do raczkującego wtedy CD-Action. 

Inna, normalniejsza reklama. Gambler - 9/1996

Okres ten najlepiej zakończyć na okolicach 2000 roku, gdy to wydany został Crime Cities - niezwykle ciepło przyjęta gra akcji, a następnie RTS Exterminacja (Mission: Humanity). To też pozwoliło Techlandowi dość odważnie wejść w ogólnoświatowy rynek deweloperski, co też było początkiem dobrej passy. A tam mamy Chrome (i technologię, na której działa), Call of Juarez czy Dead Island. Ale to materiał na inną historię, gdzie pojawi się także coś o otwartej w 2008 roku warszawskiej filii. ;) 

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Doomsday Collection (MS-DOS) (!)
2. Quake (MS-DOS)
3. Exterminacja (Extermination, Mission: Humanity) (Windows)
4. Alert X: Ostatnia Nadzieja Ziemi (Commodore AMIGA)
5. Speedway Manager '96 (MS-DOS, Commodore AMIGA)
6. Titanic: The Lost Mission (Windows)
7. Alert X: Ostatnia Nadzieja Ziemi (Commodore AMIGA)
8. Crime Cities (Windows)
9. Koło Fortuny (MS-DOS)
10. Speedway '99 (Windows)

Inne źródła: Niezwykła historia Techlandu i prezesa Pawła Marchewki, Polski Techland zdobywa zagraniczne rynki. Oto historia producenta gry "Dead Island", Informacje z angielskiej wersji strony Techland, obecna strona Techlandu

LK Avalon 

Pełna nazwa: Laboratorium Komputerowe "Avalon"

Rok założenia: 1989/1990 

Strona internetowa: www.lkavalon.com

Ważne osoby: Tomasz Pazdan (założyciel), Janusz Pelc (założyciel), Mirosław Liminowicz (współwłaściciel, w firmie od 1990 r.), Roland Pantoła (szef zespołu twórców), Maciej Miąsik (zarządzający stroną internetową)

Siedziba: Rzeszów (później: Strzyżów)

Ta powstałą na Podkarpaciu firma została założona w 1989 roku (na stronie podali 1990 r. w odniesieniu do "obecnego kształtu") - w odróżnieniu od większości pokazanych tu firm równolegle jako dystrybutor jak i deweloperem. Ze względów finansowych zdecydowali się opracowywać na tytuły na "małe Atari". Ich pierwszy tytuł, Robbo, spotkał się z ciepłym odbiorem, a część ludzi nie dowierzała, że Polacy zrobili tak dobrą grę. Gdy ze strony fanów zaczęły przychodzić pytania będące wizualizacją pragnienia w postaci "Kiedy ROBBO 2?" pracownicy studia stwierdzili, że nie będą brać pieniędzy za praktycznie to samo. Później część z nich żałował tej decyzji. Dodatkowo w 1990 z firmy odchodzi Janusz Pelc, a członkiem staje się Mirosław Liminowicz (prezes studia po dziś dzień). Decyduje się on objąć funkcję "gościa od pieniędzy", który to kontroluje proces produkcji gry, ale nie bierze w nim udziału. W tym czasie to narodziła się idea magazynu poświęconego Atari - ten, jako Tajemnice Atari, funkcjonował do 1993 roku. Ogólnie deweloper zasłynął jako twórca gier na komputery Atari oraz Commodore 64.

Okładka Tajemnice Atari, 7/91: źródło 

Wróćmy jednak do 1990, gdy to poza obecnym prezesem w szeregi spółki wstępuje "człowiek od wszystkiego" - Roland Pantoła, który to dał się poznać jako prowadzący prace nad A.D. 2044: Czyli Seksmisja (baza dla późniejszej "pecetowej wersji"). Później sprawdzał się on idealnie jako "chłopiec do bicia", a dokładnie osoba będąca pomostem między zespołem twórczym a zarządem. Przy czym w ramach firmy zdecydowano się obrać model pracy zdalnej. Wyszli oni bowiem z założenia, że tak długo jak pracownikom uda się dotrzymać terminów, członkowie studia niech pracują tam, gdzie im wygodnie.

Jeśli coś w studiu można było uznać za ciekawostkę, to fakt, że w pewnym momencie w firmie pracowała wyłącznie jedna kobieta - początkowo odpowiedzialna za szatę graficzną Tajemnic Atari Danuta Sienkowska. Jako przyczynę tego stanu rzeczy podała wtedy fakt, że niewiele kobiet interesowało się grami jako takimi (dziwne tłumaczenie swoją droga, ale okej, przyjmuję). Dodatkowo, co w wywiadzie dla SS zauważył jeden z pracowników, zyskali kogoś, kto troszczył się o wywietrzenie biura. A to myślę, że było potrzebne gdy studio zajmowało się jednym ze swych większych projektów - wyjaśniającym pewną rzecz z 1999 roku. Mowa o przygodówce Reah: Zmierz się z Nieznanym, wydanej za Zachodzie jako Reah: Face the Unknown. Którego wydawcą był Project Two Interactive, współpracownik Epic Games oraz GoD Games przy okazji serii Jazz Jackrabbit. I to zapewne dzięki tej umowie LK Avalon związany z dystrybucją tytułu aż do bankructwa wydawcy w 2000 roku - choć ten proces zaczął od nabycia licencji od xLand i wydał ponownie Jazz Jackrabbit CD-ROM.

Pracownicy studia z ich przygodówką. Reah: Zmierz się z Nieznanym, Secret Service - 9/1998

Jakiś czas po opisanym powyżej okresie część pracowników odeszła ze studia (chociażby dzięki temu powstał Detalion), a sam deweloper przekształcił się w firmę wydającą oprogramowanie szkolne. I pod tym szyldem działa po dziś dzień z Liminowiczem jako prezesem. Choć w innym mieście niż to, które dawno temu odwiedził Secret Service.

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Hans Kloss (Commodore 64)
2. A.D. 2044 (Windows)
3. Wyspa 7 skarbów (Windows)
4. Para Academy (Atari 8-bit)
5. Table Tennis (Commodore 64)
6. Wacuś The Detective (Commodore AMIGA)
7. Szachista (Commodore AMIGA)
8. Jazz Jackrabbit 2: The Secret Files (Windows)
9. 3w1: Autka, Dark Moon, Mr. Tomato (MS-DOS)
10. Lasermania (MS-DOS)

Inne źródła - Secret Service 9/1998 (wizyta w siedzibie), ">Za kulisami LK Avalon, Tworzenie gier na Commodore 64 - LK Avalon Rozmowa z Januszem Dąbrowskim

IPS Computer Group Sp. z o. o.

Skrótowa nazwa - IPS CG Sp. z o. o., Pełna nazwa - International Publishing Service Computer Group Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z nazw tu chyba najdłuższa)

Podpisane umowy założycielskiej - 19.07.1991

Strona internetowa: www.ipscg.waw.pl (wcześniejszy wariant), www.ipscg.waw.pl (późniejszy wariant)

Ważne osoby/organizacje: Grzegorz Onichimowski (założyciel, prezes), Krzysztof Górecki (Dyrektor ds. handlowych), Jerzy Majewski (dyrektor ds. produkcji), Inga Serdakowska (dyrektor ds. Marketingu), Grzegorz Majerowicz (prezes IPS), International Publishing Service (wspólna siedziba), LiComp (siostrzana firma), CD Projekt (największy rywal), Mirage Software & Media (współpracownik) 

Siedziba: ul. Okrężna 3, 02-916 Warszawa

Gdyby wskazać firmę, która to miała duży (o ile nie największy) wkład w ograniczanie piractwa w Polsce, byłaby to niewątpliwie IPS Computer Group. A historia tej walki rozpoczęła się 17 kwietnia 1991 roku, gdy to w Polsce miał miejsce sponsorowany przez Commodore mecz Polska - Turcja na stadionie Legii, gdzie to zaproszono wielu znanych i lubianych. Wśród takich osób był Tony King, wysłany do Polski celem sprawdzenia jak to jest, że w Polsce sprzedaje się dużo sprzętów z rodziny Commodore oraz Atari. Bo o ile nie było to samo w sobie dziwne, tak popularność oprogramowania była - oficjalnie - bardzo niska czy wręcz zerowa.

Kilka ciekawostek o założycielu IPS CG, Źródło: Gambler 7/1998

Ze wspomnianym Tonym spotkał się Grzegorz Onichimowski, wcześniej jeden z redaktorów Bajtka, a potem pracownik serwisu Commodore ISR (Intenational Service Resources) - zwłaszcza z tej drugiej pracy dał się poznać jako cżłowiek, któremu można zaufać. Anglik przekonał Grzegorza, by spróbował on z dystrybucją oprogramowania w efekcie czego miała miejsce wyprawa do Wielkiej Brytanii. Tam też Onichimowski przedyskutował tą kwestię z Markem Lewisem, przedstawicielem Electronic Arts na Europę - pomimo problemów udało się nawiązać owocną współpracę. Niedługo później IPS CG udało się rozpocząć współpracę z MicroProse, Virgin, Sierra On-Line, Mirror Soft, Domark, NovaLogic czy Europress, co zapewne ukształtowało najważniejszy element dystrybucyjnej polityki studia. IPS CG nie skupiał się bowiem na tytułach polskich, tylko zachodnich - odstąpił od tej reguły m. in. na rzecz kilku tytułów od Metropolis Software House (np. Reflux, Ksiażę i Tchórz). Efekty tego podejścia mogła zaprezentować mniej niż pół roku od daty podpisania umowy założycielskiej. Udało się jej bowiem pojawić się niejako jako gwiazda w trakcie Computer Games Show (17-19 X 1991, Klub Stodoła). Wydarzenie to umożliwiło nie tyle spojrzeć na ofertę firmy, która miała zalać Polskę oryginałami, co także przedstawicielom growej prasy w Polsce porozmawiać z przedstawicielką Electronic Arts.

[img]1431837[/img]

Reklama IPS CG z Top Secret 1/1992 - zważając na datę wydania jest to prawdopodobnie ich pierwsza reklama. A już na pewno jedna z pierwszych (ps. chyba ostatni odchowany gramot :P).

Inną ważną rolę w początkach IPS CG odegrał także Grzegorz Majerowicz, który to wtedy prowadził niezwykle udaną i popularną w Polsce firmę International Publishing Service (istniejącą po dziś dzień, swoja drogą), dystrybuującą czasopisma naukowe. Tak więc poza zapewnieniem bazy finansowej oraz miejsca na powielanie/pakowanie pudełek trzeba było rozstrzygnąć kwestię nazwy. Pierwotny dział pozostał bez zmian, natomiast "nowy komputerowy" otrzymał dopisek Computer Group. I już dwa lata później firma zatrudniała 12 osób, miała 5 regionalnych dystrybutorów, 200 punktów sprzedaży, 60 tytułów na PC (MS-DOS) i Commodore AMIGA, a dodatkowo uruchomiła serię "Kolekcji Klasyki Komputerowej", gdzie sprzedawała starsze tytuły w niższych cenach - sama seria była z firmą na długo. A jej kontynuacje/duchowi następcy wydawani byli nawet w 2016 roku (chociażby DOOM Classic Complete od Cenega S.A.)

Okres 1993-1994 rok był z perspektywy IPS CG istotny jeszcze dlatego, że został powołany późniejszy rywal - LiComp (LiComp-EMPiK-Multimedia). Dodatkowo firma zaczęła tłumaczyć sprowadzane do Polski tytuły, pierwotnie dokładając napisy. Wśród nich był między innymi Syndicate od Bullfrog Entertainment czy System Shock autorstwa Looking Glass Technologies. Jak dużo później wspomina założyciel firmy, pierwotnie zakładano lokalizację większości sprowadzanych do Polski tytułów, co wskutek chociażby pozycji niektórych wydawców musiało ulec brutalnej weryfikacji. Ponadto lokalizacja takiego Syndicate opierała się na tym, że osoby z IPS CG tłumaczyły tekst, a następnie przesyłały tekst programistom z Bullfrog, którzy to modyfikowali kod gry. To doprowadziło do tego, że polonizacja nie ustrzegła się błędów takich jak "Naciśnij SAPCJ".

Przykładowa reklama IPS CG, tutaj z Secret Service z pierwszego numera Secret Service (kwiecień 1993)

Bardziej pozytywna weryfikacja przyszła ze strony firmy konsultingowej "Expert 2000", która to wyliczyła, że mający w swoim katalogu 200 tytułów duet IPS/Licomp ma 70% legalnego rynku i to mimo dość pokaźnej konkurencji w postaci m. in. dość agresywnego CD Projekt, Optimus S.A. czy MarkSoft. Wspomniany duet uległ modyfikacji, gdy LiComp zostaje częściowo sprzedany firmie EMPiK, o czym za chwilę.

Kilka lat później, bo dokładnie 26 kwietnia 2000 roku na wewnętrznym spotkaniu IPS CG podjętych zostało szereg decyzji wskutek których kapitał zakładowy spółki został powiększony o 100 tys. złotych. Dodatkowo zdecydowano się na "wniesienie do spółki wszystkich aktywów Mirage Media s.c. związanych z prowadzoną dotychczas przez tę firmę działalnością dystrybucyjną i wydawniczą". W efekcie tego powstał gigant, który przyjął nazwę IM Group - tutaj trochę drapię się po głowie, czy wskutek tego IPS CG przestał istnieć, czy dalej kontynuował swoją działalność, tylko pod inną nazwą. Bo jeśli to drugie, to w przyszłym roku firma będzie obchodziła okrągłą 30. rocznicę powstania, a takim tytułem może pochwalić się Techland i LK Avalon.

Na koniec ciekawostka - stosunkowo niewiele brakowało, a IPS Computer Group stałby się filią Electronic Arts w Polsce (w pewnym momencie tytuły EA stanowiły 90 procent oferty IPS CG). Jednak częściowo przypieczętowane plany nie zostały zrealizowane. Dodatkowo rozstrzygając pewien problem (i przy okazji sugestia, o czym jest trzeci i ostatni epizod rocznicowego megaodcinka). Nazewnictwo dzisiejszej Cenega S.A. (Cenega N.V. to inna firma, powołana przez IM Group oraz Bohemia Interactive 31 października 2000 roku jako ENGRAM Entertainment):

• IM Group Sp. z o. o. (26.04.2000-31.05.2002);
• Cenega Poland Sp. z o. o. (1.06.2002 - 17.02.2014);
• Cenega Poland S.A. (18.02-01.04.2014);
• Cenega S.A. (od 2 kwietnia 2014 roku po dziś dzień);

Wybrane gry/serie dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Centurion: Defender of Rome (MS-DOS)
2. Sid Meier's Civilization (MS-DOS, Commodore AMIGA)
3. Genewars (MS-DOS)
4. Zone Warrior (Commodore AMIGA)
5. Eye of the Beholder III: Assault on Myth Drannor (MS-DOS, wspólnie z Mirage Software)
6. Doom (PSX)
7. Black Crypt (Commodore AMIGA, edycja "Kolekcja Klasyki Komputerowej")
8. Dragon Lore II: The Heart of the Dragon Man (MS-DOS)
9. Diablo (PSX) (!)
10. Crusader: No Remorse (MS-DOS)

Dodatkowe źródła: „Polska branża gier zaczęła się na stadionie Legii” – Rozmawiamy z Grzegorzem Onichimowskim, założycielem IPS Computer Group, Informacja prasowa o powstaniu ENGRAM Entertainment datowana na 2 listopada 2000 roku, IM Group - Nowa Era (26.04.2000), Gambler 7/1998 Świat Gier Komputerowych 1/1997- wywiady z założycielem, Gambler 6/1998, Top Secret 12/1991 1/1992 (ostatnia strona), Byłem enfant terrible (wywiad z założycielem IPS CG),  wpis z Krajowego Rejestru Sądowego dotyczący spółki Cenega S.A., Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 208/2001 (1288) - Pozycja 30764, Cenega S.A. (mobygames), IPS Computer Group Sp. z o. o. (mobygames)

LiComp

Rozpoczęcie działalności 22.04.1994

Strony internetowe  www.ipscg.waw.pl (do maja 1997 roku), www.lem.com.pl (po maju 1997 roku)

Znany także jako: LiComp-EMPiK-Multimedia (Licomp Empik Multimedia, od lipca 1997 r.)

Ważne osoby/organizacje: Grzegorz Majerowicz (pomysłodawca), Liliana Majerowicz (źródło inspiracji), Marcin "Sir Martur" Turski (wieloletni prezes), IPS Computer Group/International Publishing Service (wspólna siedziba przez pewien okres działania), Sony Poland (współpracownik)

Siedziba: ul. Okrężna 3, 02-916 Warszawa (do 1997), ul. Chochołowska 3c, 02-935 Warszawa (po 1997 roku)

LEM to w Polsce bardzo znana firma zajmująca się dystrybucją gier głównie na Windowsa - nie dziwne, skoro pod swoją "opieką" mieli takich wydawców jak GT Interactive Software czy Activision. Jeśli ktoś jednak chce zapoznać się z początkami tego przedsięwzięcia, musi cofnąć się aż do 1994 roku, gdy to na rynku polskim najbardziej wybijał się Mirage Software oraz IPS Computer Group. I to w ramach tej drugiej siedziby powstała idea powołania kolejnej spółki - jej członkowi, Grzegorzowi Majerowiczowi, zależało na tym, by wciągnąć do biznesu swoją żonę Liliannę. W początkowych etapach istnienia LiComp, wspólnie z IPS (z tego też powodu w niektórych starych pismach/artykułach można natknąć się na IPS/Licomp) byli wydawcą, osiągając - jeśli wierzyć jednemu z raportów - moc na tyle dużą, że mieli 70% rynku gier wideo w Polsce.

Niemniej w 1997 roku dochodzi do zmiany i LiComp zostaje podzielony na dwie części: jedna z nich zostaje pod skrzydłami IPS CG, druga natomiast zostaje sprzedana firmie EMPiK Multimedia. I w maju 1997 dochodzi do powstania Licomp EMPiK Multimedia - choć kilka miesięcy musiał on operować bez oficjalnej nazwy. Niemniej, dość szybko stał się ważnym polskim dystrybutorem przejmującym chociażby serię Quake czy nabywając prawa do dystrybucji Postal/Total Annihalation. Jednak nie była to jedyna platforma w jaką celował LEM, bo przejął on chociażby dystrybucję tytułów na konsolę Sony - PlayStation. Po opisywanym okresie firma dalej się rozwijała wrzucając na nasz rynek takie perełki jak Call of Duty czy RTCW.

Wybrane gry/serie dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. All New Worlds of Lemmings (Commodore AMIGA)
2. Total Annihilation (+The Core Contingency, +Battle Tactics), (Windows)
3. Mortal Kombat Mythologies: Sub-Zero (PlayStation)
4. Quake II (PlayStation)
5. Realms of Haunting (MS-DOS)
6. Imperium Galactica (MS-DOS)
7. Postal (Windows)
8. Final Fantasy VII (PlayStation)
9. Oddworld: Abe's Odyssey (MS-DOS)
10. NHL Open Ice: 2 On 2 Challenge (Windows)

Dodatkowe źródła: „Polska branża gier zaczęła się na stadionie Legii” – Rozmawiamy z Grzegorzem Onichimowskim, założycielem IPS Computer Group, Wpis z KRS na temat LEM

Mirage Media S.C.

Początek działalności: Marzec 1988

Strona internetowa: www.mirage.com.pl

Znane także jako: Studio Komputerowe AS (1988-1989), Mirage Software & Media

Ważne osoby: Tomasz Mazur (założyciel, prezes)

Początki tego znanego polskiego dystrybutora sięgają lat 80. i silnych związków z Atari, co zaowocowało nie tyle związanym z Atari 8-bit partnerstwem, co później także pozwoliło na równą z europejską premierą Atari Jaguar - niestety platforma nie odniosła sukcesu. Wróćmy jednak do okolic 1990 roku, gdy rozpoczynamy główną część naszej historii  - wtedy też podjęta została decyzja o zmianie nazwy na bardziej medialną, czyli Mirage Software. I pod tym szyldem rozpoczął wydawanie nie tyle na sprzęty z rodziny Atari, co także Commodore 64, Commodore AMIGA, MS-DOS czy później komputery osobiste z systemem Windows. Firmie udało się bowiem dystrybuować tytuły takich firm jak Ocean, Infogrames, Core Design, Krisalis, Millenium czy Silmarils, reprezentując także Eidos Interactive, The 3DO Company, Novalogic, Codemasters, Titus Software, Emme Interactive oraz Empire Interactive. To dzięki tej firmie Polacy mogli się zaznajomić z pierwszą odsłoną serii Worms, serią Tomb Raider, Heroes of Might & Magic III: The Restoration of Erathia, Thief: The Dark Project czy Commandos: Behind Enemy Lines. Dystrybuowaną nie tylko w ramach wydań premierowych, co także - co było wtedy popularne - reedycjach. W przypadku Mirage Media była to uruchomiona w połowie 1998 roku  seria "Kolekcja za Grosik" (np. Strife: Quest for the Sigil). 

Podobne podejście miał też do lokalizacji niektórych tytułów z Zachodu - pierwszymi takimi był Touche: Przygody Piątego Muszkietera (na stronie Cenega S.A. jest to niby pierwsza lokalizacja tej firmy)* czy Smurfoteletransporter. Później ważniejszym elementem lokalizacyjnym była seria od NWC, gdzie podobno efekty były dość marne (choć od reguły były odstępstwa).

Innym ważnym krokiem był 1997 roku, gdzie firma została zrestrukturyzowana i otrzymała także dział zajmujący się tworzeniem gier i technologii - później wyodrębnił się on Mirage Interactive. Jedną z pierwszych przygotowanych przez nich gier (wspólnie z Corwin Software Studios) był Mortyr, który wraz z technologią stanowił dla nich powód do dumy. Firma prowadziła także inne projekty - m. in. "O dwóch takich, co popsuli księżyc" - ale ze względu na finanse musieli zamrozić te projekty. Ogólnie prezes narzekał, że ze względu na szeroko pojęte piractwo większość polskich dystrybutorów miała zarobek na poziomie pozwalającym przetrwać. Widać tu pewną przemianę założyciela firmy, który swoją przygodę rozpoczął na Stadione (choć z pewnymi założeniami - np. nie sprzedawał polskiego oprogramowania). Sam w pewnym momencie, wraz z założycielem IPS CG, doszedł do wniosku, że takie postępowanie jest złe. Co przyczyniło się do tego, że część ludzi miało go za wariata. Kto w końcu na początku lat. 90 mógł płacić za coś takiego jak licencja czy honoraria dla właściciela praw autorskich.

Historia Mirage Media S.C. kończy się 26 kwietnia 2000 roku, gdy to po wewnętrznym spotkaniu w IPS CG dochodzi do wchłonięcia MM (wraz z prawami dystrybucyjnymi) - zmiana weszła w życie w 2000 roku. Nowy "duet" przyjmuje wtedy nazwę IM Group, a założyciel Mirage obejmuje potem funkcję Prezesa Zarządu. Powstały kilka lat wcześniej dział zajmujący się tworzeniem gier stał się częścią tego "duetu" - znanego wtedy jako Cenega Poland - kilka lat później.

Wybrane gry/serie dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Heroes of Might & Magic (seria, do HoMM III: RoE włącznie, DOS lub Windows)
2. Ishar: Legend of the Fortress (MS-DOS)
3. Worms (Commodore AMIGA, MS-DOS)
4. Tomb Raider 1/2/3 (MS-DOS, pierwsza odsłona miała później łatkę polonizującą)
5. Strife: Trust No One (MS-DOS)
6. Sekversi (Atari 8-bit)
7. Might and Magic VII: Za Krew i Honor (Windows)
8. Cyber Force: Zniewolony Umysł (Commodore AMIGA)
9. Speedway Manager 2 (Commodore AMIGA) 
10. Might and Magic VI: Boskie Prawo (Windows)

Bonus: Dystrybutor konsoli Atari Jaguar w Polsce

Ciekawostka: Bardziej medialna nazwa związana jest z tym, że jeden z pracowników studia był zainteresowany awioniką. Wstępne poszukiwania wskazują na to, że może chodzić o samoloty bojowe z Francji z rodziny Mirage.

Inne źródła: Od Jaguara do Xboksa, Daleko od Stadionu - wywiad z Tomaszem Mazurem 

* Pomijając fakt, że Mirage nie był wtedy częścią Cenegi, to dodatkowo nie jest to pierwsza lokalizacja zachodniego tytułu - wcześniej był chociażby Syndicate czy System Shock.

MarkSoft

Początek działalności: 27.12.1990

Ważne osoby: Marek Niesiołowski (wieloletni prezes)

Strona internetowa: www.marksoft.com.pl, sklep internetowy stworzony we współpracy z HBZ

Jeden z wielu zapomnianych polskich dystrybutorów lat 90. założony w grudniu 1990 roku kojarzony głównie za sprawą dystrybuowana tytułów na różnego rodzaju PC-ty. Znajomość rynku pozwoliła im początkowo dystrybuować tytuły na Amigę, Atari czy Commodore, co później rozbudował o MS-DOS czy Windowsa. Był to więc wydawca/deweloper, który wolał nie skupiać się na konsolach. Sukces firmy spowodował, że później nie tyle występowała na różnego rodzaju targach, co także podpisała umowy na dystrybucję gier z Zachodu - mowa tu między innymi o Impressions Games czy Team17 Software Limited. W pewnym momencie liczba sprzedawanych tytułów dobiła aż do 700, co musiało robić wrażenie.

Po opisywanym w okresie pozycja firmy wyraźnie słabła, by później usunąć się w cień. I o ile dystrybuowali gry jeszcze w 2010 roku, tak były to głównie pomniejsze tytułu jak np. gry edukacyjne czy "kioskowe". A ostatnia informacja na jej stronie jest z 2011 roku od jej prezesa.

Gambler - 07/1995

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Mentor (Commodore AMIGA)
2. Insane Speedway (MS-DOS)
3. Seven Kingdoms (Windows)
4. Harold's Mission (Commodore AMIGA, MS-DOS)
5. Fallen Haven (Windows)
6. Daytona USA Deluxe (Windows)
7. Bez Kompromisu (Commodore AMIGA)
8. Date Girl: Virtual Reality (Commodore AMIGA)
9. Ultimate Soccer Manager (MS-DOS)
10. The Speris Legacy (Commodore AMIGA)

Inne źródła: Informacje z obecnej strony MarkSoft - wygląda na porzuconą/zarchiwizowaną

"Optimusowa" rodzina

Początki rodzinki - 1989 rok (Korporacja Produkcyjno - Handlowo - Usługowa "BIS")

Członkowie rodzinki: Optimus S.A., Optimus BIS, Optimus Pascal Multimedia, Optimus Nexus (założony 25.08.1995), Optimus Pascal S.A. (z szyldem Play-It!)

Strona internetowa: www.optimus-bis.com.pl

Ważne osoby: Adam Strzelecki (webmaster), Artur Żurek (Prezes Zarządu), Jarosław Juszczel (Optimus Pascal S.A.)

Gdy ktoś mówi Optimus, to pierwsze skojarzenie jakie przychodzi na myśl to niesławna sprawa konfliktu przedsiębiorcy z państwem. Jednak nie to smutne wydarzenie będzie przedmiotem rozważań w tej części GROmady, a wpływ na rynek wydawniczy w Polsce. A ma on swój początek w listopadzie 1993, gdy to siły łączą KPHU "BIS" z Częstochowy i Optimus S.A. z Nowego Sącza i powstaje Optimus BIS Sp. z o. o. W 1996 roku rozpoczął proces zalewania Polski oryginałami z dość dużym natężeniem strategii czasu rzeczywistego - firma miała umowy dystrybucyjne m. in. z Activision (przejęte od Techlandu, stracone na rzecz LEM), Strategic Simulations, Red Orb Entertainment (przejęte od Mirage Media) czy Time Warner. Poza dystrybucją gier, głównie na Windowsa czy MS-DOS, firma rozprowadzała także sprzęt komputerowy czy zestawy.

To dzięki nim gracze mogli poznać chociażby dodatek do Quake'a czy reedycją Riven: The Sequel to Myst. Firma korzystała z dobrodziejstw w postaci gazet i reklamowała tytuły chociażby w Gamblerze (np. Necrodome) czy na wydarzeniach - dodatkowo była ona przez pewien czas sponsorem programu Escape. Choć myślę, że była ona najsilniejsza przy polskich grach, a wśród tych bardziej znanych mamy Clash oraz Pył*. Za pierwszą odpowiadał współpracujący z CD Projekt Leryx Longsoft, za drugą zespół finalnie znany jako Optimus Nexus - umowa dystrybucyjna była z firmą Nexus, później kupionej przez Optimusa. Tak więc tytuł został wydany przez Optimus Pascal Multimedia, a skoro o nim mowa, to cofnijmy się rok wcześniej.  Gdy w ramach "optimusowej" rodzinki narodził się Optimus Pascal Multimedia, później znany za sprawą portalu Onet.pl, znany nie tyle z gier, co przede wszystkim programów multimedialnych. Zajmował się bowiem nie tylko ich dystrybucją, co później także lokalizowaniem nie tylko na j. polski. Uzyskana w 1996 roku i wynikająca z niewielkiej konkurencji przewaga dała firmie źródło dość sporego dochodu, który to udało się utrzymać. Później w wywiadzie z 2001 roku Jarosław Juszczel wspomina o Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Chile, Słowenii, Argentyny, Rosji i Czechach.

Reklama Clash (Gambler 9/1997)

Historię tu przedstawioną najlepiej zakończyć w 1999 roku, gdy to wskutek działań Optimus Pascal powstaje szyld "Play-It!", pod którym to dystrybuuje/lokalizuje gry wideo na rynku polskim. Szyld ten z licznymi sukcesami działa do okolic 2003 roku. Później na jego pozostałościach powstaje Nicolas Games S.A., zamknięty około 10 lat później.

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Clash (MS-DOS/Windows)
2. Warhammer: Shadow of the Horned Rat (Windows, reedycja (!))
3. Quake II (Windows)
4. Quake Mission Pack  No. 1 - Dissolution of Eternity (DOS)
5. Return to Krondor (Windows)
6. Zagadki Lwa Leona (Windows)
7. Zork: Grand Inquisitor (Windows)
8. Muppet Treasure Island (Windows)
9. Hexen II (Windows)
10. Podwójne kłopoty Buda Tuckera (MS-DOS)
11. Starsiege: Tribes (Windows, anulowana)

Inne źródła: Multimedialny szlak, Historia Onetu, odcinek 1: fiasko tele-planów Optimusa i spotkanie z Gatesem, Z roku na rok zmienia się specyfika produktów – rozmowa z Jarosławem Juszczelem z Optimus Pascal Multimedia, Gambler (09/1997), Pył (1998) - blog jednego z deweloperów, Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 155/2001 (1235) - Pozycja 19009

* - Przy okazji łączy je też fakt, że często myli się daty ich wydań. Najczęściej podawaną datą przy Clash jest 30.06.1998 (podczas, gdy był to ostatni kwartał 1997)) czy Dust (podaje się 1999, podczas gry był to raczej grudzień 1998).

Bobmark International

Ważne osoby: Marek Jutkiewicz i Dariusz Wojdyga (założyciele)

I tak przeszliśmy od sekcji deweloperów bardziej kojarzonymi ze produkcjami na PC (choć mieli niektórzy mieli swój, czasem istotny, wkład w dystrybucję gier konsolowych) do kogoś, kto jest bardziej kojarzony za sprawą konsoli SEGA - Sega Saturn czy Pegasusa. Jednak zanim przejdziemy do najsłynniejszej przeróbki, cofnijmy się do okolic lat 90., gdy to Marek Jutkiewicz był drobnym handlarzem, czasem dorabiającym na innych zadaniach. I gdy podczas jednego z nich - a mianowicie zrywania jagód w Szwecji - przywiózł 700 dolarów. Zainwestował on te pieniądze w jeansy, które kupił od późniejszego wieloletniego partnera biznesowego Dariusza Wojdygi.

Gdy takie inwestowanie przestało być opłacalne finansowo, Marek zaczął rozglądać się za alternatywą dla coraz mniej dochodowego ubioru. W trakcie jednej z wypraw do Tajlandii zobaczył on grę telewizyjną uznał, że to jest to - że za tym będą szaleć tłumy. Na drodze stanął problem natury finansowy, dość szybko rozwiązany przez "pana od Jeansów". I tak 22 czerwca 1991 roku w Warszawie zostaje podpisana umowa założycielska spółki BobMark International Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. A nowy produkt w ich ofercie otrzymał określenie Pegasus. Sprzęt, który to okazał się małym 8-bitowym hitem i to w momencie, gdy na Zachodzie dominował teoretycznie potężniejszy sprzęt. Bo jak inaczej można nazwać sytuacje w której sprzęt sprzedaje się w osiągającym według niektórych wyliczeń nakładzie miliona sztuk. Niemniej, gdy Pegasus tracił na popularności, po części wskutek rozprzestrzeniania się składaków "DUŻO w jednym", trzeba było skierować się na inne growe poletko. I tu z pomocą przyszła SEGA oraz jej konsole - Mega Drive (Genesis) oraz Sega Saturn. Co też rozpoczyna 1 marcu 1996 roku, bo wtedy decyzja ta została podjęta/udokumentowana oficjalnie. O czym mogli się przekonać chociażby uczestnicy PlayBox z 1996 roku czy osoby chcące ogrywać produkcje na konsole Segi, nawet gdy ta nie była ich wydawcą - mowa tu m. in. o DOOM (1/10 od Secret Service) czy Destruction Derby. Gdzie swoją drogą za najlepszą konsolę uznano PSX od Sony Poland, o którym za chwilę. ;)

1996 rok to intensywna reklama korzyści płynących ze współpracy ze znanym wydawcą - tak więc poza konkursami na konsole Segi organizowano także turnieje z Virtua Fighter 2. Dodatkowo, gdy firma pojawiała się na Gambleriadzie, to mogła wystawić stoiska z konsolami. Choć współpraca ta trwała mniej niż dwa lata. Bo gdy konsole Segi nie cieszyły się szczególnym zainteresowaniem, szefostwo Bobmark zdecydowało się wycofać z ich dystrybucji - tutaj do akcji wkroczył Lanser, o którym za chwilę. Gdy później wycofali się oni z rynku gier, następnym krokiem było przebranżowienie się i rozpoczęcie działań związanych z produkcją produktów spożywczych. To zaowocowało zakupem przedsiębiorstwa znanego z Hoop Coli i nieocenionym wkładzie w jego rozwój. Sam jej nie piłem, niemniej podejrzewam, że ma mniejszą/większą grupę fanów.  

Gambler - 11/1995

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę:

1. Big Nose The Caveman (Pegasus, w zestawie z konsolą) 
2. Destruction Derby (Sega Saturn)
3. Daytona USA (Windows, Sega Saturn)
4. Virtua Cop (Sega Saturn)
5. Primal Rage (MS-DOS, Sega Saturn)
6. Panzer Dragoon (Sega Saturn)
7. Doom (Sega Saturn)
8. Exhumed (Sega Saturn) (!)
9. Fighting Vipers (Sega Saturn) (!)
10. Endorfun (Windows) (!)

Inne: Dystrybutor konsol Sega Saturn oraz Sega Mega Drive

Inne źródła: Na skrzydłach Pegasusa. Od „Randki w ciemno” do Hoop Coli, Ponad milion sprzedanych egzemplarzy. Poznajcie historię Pegasusa – najpopularniejszej konsoli w Polsce, Milioner, który dorobił się w Polsce na sprzedaży Pegasusa mieszka obecnie w pałacu, Marek Jutkiewicz: Z natury jestem leniwy, Gambleriada po raz piąty (Gambler 12/1997), Secret Service 4/1996, Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 58/2002 (1390) - Pozycja 28627

American Computers & Games (zapisywany też jako American Computer & Games)

Znany także jako: AC Service (1999-?), Skrótowe określenia - ACAG, AC&G

Strona internetowa: Takowej nie znalazłem, a na reklamach nie widziałem odnośnika do strony internetowej, a jedynie adres pocztowy. Patrząc na kształt stron z okresu badałem coś w stylu acg.com.pl - ten wariant się nie zachował.

Ważne osoby/organizacje: Dariusz Dąbski (prezes, przedstawiciel Nintendo), Robert Oporski (dyrektor generalny), Entertainment Systems Poland (współpracowniki),

Jeden z dystrybutorów w Polsce, który spokojnie mógłby uzyskać status "Zapomnianego", gdyby nie to, że są skany czasopism z okresu czy nie uchowało się kilku zdjęć pudełek dystrybuowanych przez nią gier. Czy można natknąć się jego nazwę przeglądając stronę TV Puls czy archiwalne wiadomości z okolic 2007 roku. Niemniej myślę, że entuzjaści wykopywania informacji powinni kojarzyć tą nazwę, zwłaszcza, jeśli w latach 90. mieli w swoim domu Ultra 64. W celu przybliżenia historii firmy zacznijmy jednak nie od 1997 roku, a do okolic 1993 roku.

Wtedy to przybyły po zmianach ustrojowych były model decyduje się założyć firmę specjalizującą się w dystrybucji komputerów. Znana z dystrybucji tytułów na Nintendo firma zaczęła od współpracy z IBM, później sprzedając je przy wykorzystaniu ówcześnie rzadko spotykanej metody - mowa bowiem o leasingu. W pewnym momencie odpowiadała za około 60% kanału dystrybucyjnego IBM, a produkty amerykańskiego giganta stanowiło nawet 85% oferty ACAGU-u. Pozostałe kilkanaście procent to były między innymi produkty Nintendo - wspólnie z Entertainment Systems Poland (z siedzibą w tym samym miejscu). Ten jako autoryzowany dystrybutor Nintendo sprowadził Ultra 64, a ACAG miał dostarczył gry.* Co też zrobił, serwując je po dość wysokich jak na rok cenach. O czym mogli się przekonać odwiedzający IV Targi Gier Komputerowych Gambleriada, gdzie Nintendo 64 było wystawione za 746 zł (premierowa cena z początku 1997 r. to 1100 zł), a gracze mogli zapoznać się z Wave Racer czy Turok: The Dinosaur Hunter. Przy okazji następnej Gambleriady dołączył do niego Nintendo GameBoy i tak zaczął się w Polsce zadomawiać się sprzęt z rodziny Nintendo. Zyskiwał przy tym, że na następnych targach firma kojarzona z PC-tami miała stanowisko "czyste konsolowo".

Zdjęcie z pierwszej rocznicy magazynu Escape. W trakcie dalszej części imprezy założyciel ACAG (stojący drugi od prawej, między Marciniem Iwińskim(CD Projektem) a Jackiem Mazurem (Mirage)) otrzymał osiągnięcie za premierę Nintendo 64 w Polsce (wydarzenie roku).** Źródło

Ważnym momentem w istnieniu firmy był 22 czerwca 1998, gdy to zostaje sprzedana bielskiej firmie Techmex S.A. (wcześniej chrapkę na firmę miał m. in. Metrologie). Techmex wprawdzie ma plany względem wejścia na rynek gier wideo, ale od 1999 roku na temat AC&G cisza, jeśli chodzi o gry wideo. Sam założyciel ACAG zalicza później epizod w Optimus S.A. czy PKN Orlen - obecnie jest on prezesem TV Puls i jednym z odpowiedzialnych za jej sukces. Za dystrybucję gier na konsole Nintendo odpowiada Lukas Toys oraz Stadlbauer, współpracujący przy tym m. in. z LiComp-EMPiK-Multimedia (gry).

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez ACAG (wszystkie na Nintendo 64):

1. GoldenEye 007;
2. Turok: The Dinosaur Hunter;
3. Doom 64;
4. Wave Race 64;
5. Pilot Wings 64;
6. Blast Corps;
7. Mortal Kombat Trilogy;
8. International Superstar Soccer 64;
9. Shadows of the Empire;
10. Super Mario 64;

Inne: Związani z dystrybucją Nintendo 64 oraz Nintendo Game Boy

* - Jedno ze źródeł podaje, że przypisanie wydania konsoli ACAG jest błędem (który popełnił chociażby Gambler). Jeśli to jest błąd, to podejrzewam, że wynika on z lokalizacji ES Poland (to samo miejsce, co AC&G).

** - Wśród występujących tam osób mamy m. in. prezesa IPS Computer Group czy MarkSoft oraz przedstawiciela L.E.M. W źródle jest dalszy opis.

Źródła: Zarchiwizowana strona Nintendo, notka encyklopedyczna o ESP, notka o pierwszych urodzinach magazynu Escape (Gambler, 09/1997), Encyklopedia Gambleriady, Nintendo Game Boy, Historia początków PlayStation w Polsce, Computerworld.pl (IBM kompletuje komputery PC, Kierunek - Bielsko-Biała, Przetasowania na rynku dystrybutorów sprzętu komputerowego, Miliard dla CHS, W poszukiwaniu wartości dodanej,Dla każdego coś fajnego, Dystrybutor sieciowy)

Sony Poland

Moment rozpoczęcia działalności - 28.07.1992 rok (dystrybucja gier - od sierpnia 1996 roku, dystrybucja konsoli - od 1.06.1996)

Ważne osoby/organizacje/czasopismo: Tomasz Wrzodak (Community Manager), Andrzej Malinowski (National Sales Manager), PSX Extreme (takie tam nieznane czasopismo uwielbiające gry na konsole Sony po dziś dzień :P)

Strona główna: www.sony.pl/

Gdy Sony zdecydowało się poszerzyć swój związany z konsolami obszar działania na Polskę, skierowało swój wzrok na działającą tam już kilka lat firmę Sony Poland. Ze względu na ugruntowaną pozycję i doświadczenie w sprzedaży z zdecydowały o tym, że  to ona będzie zajmowało się dystrybucją części tytułów na PlayStation. I wspólnie z przecierającą szlaki w materii PSX firmą Lanser czy wspomnianym wcześniej PSX Projekt zaczęło promować konsolę. Na zapowiedź dystrybucji konsoli przyszło czekać do marca 1996 (swego rodzaju odpowiedź na działania Bobmark International i ich Saturna), a sprzedaż do czerwca 1996 - w przypadku gier mowa o sierpniu tego samego roku. Tych, których wydawcą w Europie było Sony Computer Entertainment Europe, jak np. Crash Bandicoot.

Dostawali oni gotowy produkt, a następnie z pomocą zaprzyjaźnionych firm dystrybuowali gry oraz platformy. Ta, według szacunków Community Managera Sony Poland, do marca 1998 roku sprzedała się u nas w nakładzie 35 tysięcy sztuk, choć nieoficjalnie liczba ta mogła być większa*. Większość osób pamiętających tamten okres przypomina sobie, że piractwo poza PC-tami dotknęło także pierwszą konsolę Sony. Czego, mimo usilnych prób w kwestii zabezpieczeń, nie udało się powstrzymać. Innym krokiem do realizacji tego celu mogło być wprowadzenie"Platynowej Serii" gdzie sprzedawano starsze tytuły w niższych cenach. Inne próby podjęto także w kwestii lokalizacji tytułów na PlayStation (użytkownicy PC-tów mieli u nas zlokalizowane tytułu już w 1994 roku), która to zakończyła się niepowodzeniem. A lokalizacja stawała się częściej obecna u schyłku konsoli, gdy na rynki to powoli wjeżdżało PS2.

PSX Extreme - 3//1998 (fragment wywiadu ze źródła)

Po wspomnianym wyżej okresie firma wciąż zajmowała się dystrybucją niektórych tytułów na konsole Sony. Tak było aż do przełomu 2007/2008 roku, gdy jego funkcję przejął Sony Computer Entertainment Poland (później Sony Interactive Entertainment Poland). I ta firma dystrybuuje po dziś dzień w Polsce niektóre tytuły na konsole Sony. Dokładając do tego pełną lokalizację, co jest niewątpliwie powodem do radości. Gorzej, jeśli ten dubbing jest fatalny i nijak nie da się go wyłączyć (przerabiałem to i znam ten ból).

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę (wszystkie na PSX)

1. Crash Bandicoot
2. Rigde Racer
3. Tekken 2
4. Tekken
5. Wipeout

Dodatkowe źródła: Historia początków PlayStation w Polsce, wywiad z przedstawicielem Sony Poland z PSX Extreme 3/98 (7 numer) - strony 10-12), Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 101/2002 (1433) - Pozycja 50179

* - W tym samym artykule pada szacunek, że mowa o około 70 tysiącach PSX-ów. Zasługa była w tym nie tyle giełdy, co przede wszystkim importu, gdy konsoli nie było jeszcze oficjalnie w Polsce,

PHU "Lanser"

Strona internetowa: www.lanser.com.pl (pierwsza strona), www.dreamcast.pl (druga strona)

Rozpoczęcie działalności: 1989

Znane osoby: Tomasz Chrabąszcz (Prezes Zarządu do 1996 roku)

Ostatnia firma na liścia i ta chyba najbliższa większości użytkownikom tego portalu (zaraz obok poprzednika) - PHU Lanser, a dokładnie Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe "Lanser". I choć istniała już wcześniej w świadomości graczy jako ta reklamowana przez CD Projekt, tak inni gracze mogli się z nią zapoznać dopiero na początku 1996 roku. Gdy to w Secret Service (1/1996) pojawiła się taka informacja (równorzędnie z nią firma znika z list reklamowych CD Projekt):

Objawił się OFICJALNY DYSTRYBUTOR SONY PLAYSTATION w Polsce! Została nim firma LANSER z Elbląga. Sprzedaż konsol i towarzyszącą jej kampanię reklamową firma rozpoczyna od stycznia. Oficjalna cena konsoli i oprogramowania nie jest jeszcze znana, ale wiadomo, że „polskie” PlayStation będzie posiadać instrukcję w naszym języku oraz 20 tytułów gier dostępnych w chwili startu.

Secret Service (1/1996)

I jak Sony Poland nie było w stanie się wypowiedzieć na temat dystrybucji konsoli Sony w Polsce w momencie, gdy ta miała premierę w Europie (wrzesień 1995), Lanser chyba podchwycił temat. I po tym, jak firma dostała certyfikat dotyczący zgodności z polską siecią elektromagnetyczną rozpoczęło dystrybucję konsoli z instrukcją w j. polskim. Co było poprzedzone kampanią promocyjną z późniejszym haczykiem w postaci ceny, która to była absurdalnie wysoka. Nawet jeśli pod uwagę brało się koszt platformy na rynku zachodnim - gdy do akcji wkroczyło Sony Poland, cena ta została obniżona. 

Później Lanser był gościem m. in. na Gambleriadzie, gdzie poza PSX firma reklamowała także tytuły na Nintendo 64 (czy konsolę Saturna). Do którego to nabyła prawa dystrybucyjne, gdy z tego biznesu wycofał się Bobmark International, kontynuując tradycję intensywnej kampanii marketingowej. Choć można było natknąć się na komentarze, że poprzednik "przespał" ten czas.

Gambler - 03/1996. I bardzo dużo SONY. ;)

Po wspomnianym okresie firma kontynuowała współpracę z SEGA w ramach dystrybucji ich konsoli - Dreamcasta - w Polsce. Gdy to się skończyło, to firmy byłoby jakby trochę mniej, niemniej - podobnie jak w przypadku LK Avalon - nie zniknęła ona całkowicie. Funkcjonowała ona, pod zmienioną wcześniej nazwą Lanser.NET, do 2017 roku (przez pewien czas w Gdańsku), gdy to została oficjalnie rozwiązana.

Wybrane gry dystrybuowane w Polsce przez tego wydawcę (PSX):

1. Shadows of the Empire (!)
2. Striker'96
3. Destruction Derby 
4. Destruction Derby 2
5. Vandal Hearts

Inne: Dystrybutor PSX (początkowo), Sega Saturn (później)

Inne źródła: Historia początków PlayStation w Polsce, Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 219/2002 (1551) - Pozycja 109138