Aktor psychopata, czyli jak usunąć rolę z umysłu

Grając rolę psychopatycznego mordercy, aktor musi wejść w świat chorej i okrutnej psychiki swojej postaci. Musi odtworzyć jej motywacje, emocje, zachowania i sposób myślenia. Być przy tym wiarygodny i przekonujący dla widzów. Ale co się dzieje, gdy kamera się wyłączy? Czy aktor potrafi łatwo wyjść z roli i wrócić do normalnego życia? Czy nie pozostaje w nim jakiś ślad po tym doświadczeniu? Czy nie niesie to ze sobą ryzyka dla jego zdrowia psychicznego? Wydaje się, że rola odegrania psychopaty jest prosta. Prawdą jest, że aby niejako wejść w buty takiej osoby, aktor przygotowuje się tygodniami, a nawet i miesiącami. 

Kiedyś rozwiązywanie problemów „po planie” było trudniejsze. Wódka, whisky, koks i niekontrolowane zachowanie dawały niezłe nagłówki na pierwsze strony gazet. Dziś być może jest podobnie, ale aktor przed podjęciem roli jest lepiej edukowany, rozmawia z terapeutą, psychologiem i ma całe wsparcie osób oraz zaznajamia się z technikami, które mają go chronić przed totalnym poniżeniem i zepsuciem. Problemy ze snem, niskie poczucie własnej wartości, depresja, problemy z narkotykami i alkoholem - a to tylko niektóre z wielu objawów. Wychodzenie z roli wymagającej emocjonalnego zaangażowania jest niezwykle żmudnym i trwającym wiele tygodni procesem. Aktorzy starej daty, bez technicznego i emocjonalnego wsparcia - jak ma to miejsce teraz - przyznają, że ich powrót do normalności trwał wiele miesięcy, a nawet lat.

Dlaczego tak trudno jest wyjść z roli psychopaty? 

Grając rolę psychopatycznego mordercy, aktor musi się utożsamić z postacią, która jest zupełnie od niego inna. Musi zanurzyć się w jej światopoglądzie, emocjach i zachowaniach. Stawić czoła scenom przemocy, krwi i śmierci angażując się w to emocjonalnie. To wszystko może mieć wpływ na jego psychikę i samopoczucie. Niektórzy naukowcy twierdzą, że grając takie role, aktorzy aktywują w swoim mózgu te same obszary, które są odpowiedzialne za agresję i impulsywność. To może prowadzić do zmian w osobowości, nastroju i zachowaniu. Inni badacze wskazują na rolę empatii i uczenia w procesie aktorskim. Grając rolę psychopatycznego mordercy, aktor musi wyłączyć swoją empatię i naśladować zachowania osoby pozbawionej sumienia i współczucia. To może utrudniać mu nawiązywanie relacji z innymi ludźmi i odczuwanie emocji. I są na to badania.

Badanie przeprowadzone przez psychologów z Uniwersytetu w Liverpoolu, którzy badali wpływ grania ról psychopatycznych na zdrowie psychiczne aktorów. Wykorzystali do tego kwestionariusz Hare Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R), który jest powszechnie używany do diagnozowania psychopatii. Wyniki wykazały, że aktorzy grający psychopatów mieli wyższe wyniki na skali PCL-R niż aktorzy grający inne role, co sugeruje, że mogą oni przejmować niektóre cechy psychopatyczne swoich postaci. Badacze zauważyli też, że aktorzy grający psychopatów mieli trudności z odłączeniem się od swojej roli i częściej doświadczali negatywnych emocji, takich jak lęk, gniew czy smutek. 

Z kolei inne badanie, przeprowadzone przez psychologów z Uniwersytetu w Bonn, udowodniło, że role psychopatycznych morderców grane przez aktorów mają wpływ na aktywność mózgu. Wykorzystali do tego technikę rezonansu magnetycznego funkcjonalnego (fMRI), która pozwala na obserwowanie zmian w przepływie krwi w mózgu podczas wykonywania różnych zadań. Wyniki wykazały, że aktorzy grający psychopatów mieli zmniejszoną aktywność w obszarach mózgu odpowiedzialnych za empatię i współczucie, a zwiększoną aktywność w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę impulsów i planowanie. Badacze sugerują, że aktorzy grający psychopatów muszą hamować swoje naturalne reakcje emocjonalne i stosować strategie poznawcze, aby wiarygodnie odtworzyć swoją rolę. Wiele innych lub podobnych badań można znaleźć w bazach danych naukowych, w takich miejscach jak PubMed, Scopus czy Web of Science.

Aktorzy, którzy mieli problem z wyjściem ze swojej roli

Grać rolę psychopaty, baletnicy, czarodzieja czy komika może być marzeniem wielu aktorów, ale też ich koszmarem. Niektóre role wymagają tak dużego zaangażowania emocjonalnego, fizycznego i mentalnego, że mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie artystów. Jak więc aktorzy radzą sobie z takimi wyzwaniami i jak wracają do normalnego życia po zakończeniu zdjęć?

Nie ma jednej prawidłowej odpowiedzi na to pytanie, ponieważ każdy aktor ma swoją własną metodę pracy i sposób na radzenie sobie ze stresem. Niektórzy aktorzy stosują tzw. metodę Stanisławskiego, która polega na wczuwaniu się w rolę i utożsamianiu się z postacią. Inni aktorzy wolą zachować dystans i traktować rolę jako pracę, nie mieszając jej z życiem prywatnym. Niezależnie od tego, jaka jest metoda pracy aktora, ważne jest, aby miał on wsparcie ze strony reżysera, producenta, ekipy filmowej i rodziny lub przyjaciół.

Niektóre role są jednak tak trudne i wymagające, że mogą wywołać u aktora problemy zdrowotne lub psychiczne. Przykładem może być Natalie Portman, która grała rolę baletnicy w filmie „Czarny łabędź”. Aktorka musiała schudnąć 10 kilogramów, trenować po 8 godzin dziennie i zmagać się z presją reżysera Darrena Aronofsky’ego. Portman przyznała, że rola była dla niej niezwykle stresująca, przez co cierpiała na bezsenność i depresję. Nadużywanie leków i alkohol to niejedyny problem, z jakim zmagała się wówczas Portman. Po zakończeniu zdjęć aktorka postawiła na bardzo długi odpoczynek wśród rodziny.

Innym przykładem może być Jim Carrey, który grał rolę komika Andy’ego Kaufmana w filmie „Człowiek z księżyca”. Aktor tak bardzo wczuł się w rolę, że zachowywał się jak Kaufman nawet poza planem filmowym. Carrey twierdził, że to nie on grał rolę, ale że to Kaufman przejął nad nim kontrolę. Aktor miał problemy z odróżnianiem rzeczywistości od fikcji, czuł się zagubiony i samotny. Dużo pił podczas zdjęć i poza planem. Pakował się w też wiele problemów. Miał problemy natury psychicznej. Po zakończeniu zdjęć Carrey musiał przejść terapię i medytację, aby odzyskać - jak sam to określił - „swoją tożsamość”.

Jeszcze innym przykładem może być Joaquin Phoenix, który grał rolę Jokera w filmie „Joker”. Aktor musiał schudnąć 23 kilogramy, studiować zachowania ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne i izolować się od świata. Phoenix przyznaje, że rola była dla niego bardzo stresująca i wymagająca, ale też dawała mu dużo satysfakcji i radości. Aktor twierdzi, że nie miał problemu z powrotem do normalności po zakończeniu zdjęć, ponieważ nie utożsamiał się z rolą i traktował ją jako zabawę. Dopiero gdy znajomi uświadomili mu pewną zmianę w zachowaniu (m.in. wybuchowość), postanowił przepracować ją ze swoim terapeutą.

Nie ma drogi na skróty

Aktorzy grający rolę psychopatycznego mordercy stają przed wielkim wyzwaniem artystycznym i osobistym. Muszą wejść w świat chorej i okrutnej psychiki swojej postaci, aby potem z niej wyjść bez uszczerbku na własnym zdrowiu, co często wydaje się nie tyle karkołomne, co wręcz nierealne. Nie jest to łatwe zadanie, a większość psychologów jest zdania, że może to mieć poważne konsekwencje dla ich zdrowia psychicznego. 

Dlatego nigdy nie było i jak na razie nie zanosi się, aby kiedykolwiek była jedna jedyna uniwersalna recepta na to, aby wyjść z roli psychopatycznego mordercy. Każdy aktor musi znaleźć swój własny sposób na to, jak odciąć się od swojej postaci i wrócić do normalnego życia. Jak widać, każdy ma swój własny sposób na radzenie sobie z rolami trudnymi emocjonalnie. Niektórzy potrzebują czasu na odpoczynek i regenerację, inni wracają do normalności po wielu godzinach terapeutycznych rozmów. Ważne jest jednak, aby aktorzy dbali o swoje zdrowie i samopoczucie i nie zapominali o tym, że jedynie odgrywają rolę, a nie są nią.