Nie tylko Oppenheimer. Dziesięć wartych obejrzenia produkcji o bombie atomowej

Wielka popularność ostatniego widowiska Christophera Nolana “Oppenheimer” po raz kolejny kieruje światła jupiterów na inne, nieco już zapomniane produkcje, opowiadające o konflikcie nuklearnym, które niestety są wiecznie aktualne. Wśród nich znajdziemy zarówno ciekawe seriale, filmy dokumentalne, jak i produkcje telewizyjne, stanowiące zresztą doskonałe odbicie czasów w jakich były tworzone.

Ci, którzy jeszcze przed premierą najnowszego filmu Christophera Nolana narzekali na jego metraż, już po jego seansie mogli dojść do zupełnie innych wniosków. Materiałem bowiem, który zawarł w swoim nowym dziele jeden z czołowych amerykańskich twórców kina rozrywkowego, można by obdzielić nie jedną produkcję, a kilkusezonowy serial, który i tak pewnie nie wyczerpałby tematu. Po raz kolejny potwierdziło się, że film jako dziedzina sztuki o bodaj najniższym progu wejścia sprawdza się idealnie jako czynnik rozpalający zainteresowanie określonym tematem, o którym wiedzą czerpać można później z licznych książek poświęconych tematyce wyścigu zbrojeń pomiędzy mocarstwami alianckimi a państwami osi, wpływających na kształt całego powojennego świata. Takich jak choćby reportaż Kaia Birda i Martina J. Sherwina, stanowiący podstawę scenariusza do filmu Nolana.

Wspomniany obraz nie jest oczywiście pierwszą produkcją opowiadającą o wynalezieniu bomby atomowej, w której pojawiają się liczne aluzje do przeróżnych poglądów na temat zasadności jej tworzenia, jak również lęków o to do czego może doprowadzić jej użycie. Szczególnie bliskie widzom były one w drugiej połowie XX wieku, stając się bezpośrednim źródłem powstania kilku produkcji telewizyjnych, cieszących się ogromną popularnością, ale często również budzących kontrowersje, zarówno z uwagi na podejmowany temat, jak i sposób opowiadania historii. Niezależnie zresztą od oceny intencji twórców tych dzieł, często zresztą zbieżnych z poglądami samego filmowego Roberta Oppenheimera Nolana, warto od czasu do czasu przypominać jak potężną bronią dysponuje człowiek i jak wielkie spustoszenie sieje, bo niestety pamięć ludzka nie tylko w tym zakresie bywa wyjątkowo krótka.

Serial Projekt Manhattan

Premiera filmu Christophera Nolana przypomniała o dwusezonowym serialu WGN America, realizowanym w latach 2014-2015, który miał się doczekać swej trzeciej odsłony, ale ostatecznie produkcję skasowano. Seria skupia się wokół życia naukowców skupionych w bazie w Los Alamos, których zatrudniono do stworzenia bomby atomowej, nie mogących jednocześnie powiedzieć swym bliskim nad czym pracują. Atmosferę w pracy spowija mgła podejrzeń o szpiegostwo, a następnie o sabotaż, radykalnie opóźniająca wiele działań, co zresztą sprawia, że widz (zwłaszcza pierwszego sezonu) może zachodzić w głowę jak Amerykanom w ogóle udało się skonstruować bombę. Choć w serialu pojawiają się figury realne, takie jak Niels Bohr czy też sam Robert Oppenheimer, główni bohaterowie są ledwie wzorowani na prawdziwych postaciach, takich jak choćby Seth Neddermeyer (grany przez Johna Benjamina Hickey, Frank Winter). Nie jest to zdecydowanie telewizyjne arcydzieło, ale ogląda się dobrze, także z uwagi na doskonałą czołówkę; w Polsce legalnie tylko na Polsat Box Go.

The Day After Trinity

Cennym uzupełnieniem filmu Christophera Nolana jest telewizyjny dokument z 1981 roku, zrealizowany przez Johna H. Else’a. To dość prostolinijna produkcja, która przedstawia dzieje Roberta Oppenheimera, kontekst rozpoczęcia prac nad bombą atomową, a także późniejszą działalność naukowca, już po zrzuceniu bomb na Hiroszimę i Nagasaki. Przedstawianych jest tu całkiem sporo wywiadów, zarówno z samym bohaterem, jak również z jego współpracownikami. Tuż po premierze “Oppenheimera” dokument został dodany do biblioteki Criterion Channel. 

Threads

Kilka dni temu ten nieco zapomniany film telewizyjny był pokazywany na dużym ekranie w niezwykłym miejscu, Królewskiej Fabryce Karabinów w Gdańsku w ramach Octopus Film Festival. Zrealizowany przez BBC obraz przenosi widzów w sam środek konfliktu nuklearnego, rozgrywanego w latach 80’, obserwowanego przez pryzmat losów dwóch rodzin z Sheffield, starających się przetrwać po wybuchu bomby atomowej. Tuż po pierwszym pokazie obraz wywołał spore kontrowersje, głównie przez swój paradokumentalny styl, ale po latach jest wspominany jako jeden z najdoskonalszych studiów wojennej grozy, które z całą pewnością powinno być od czasu do czasu odświeżane.

Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę

Niemal w samym środku zimnej wojny zupełnie inną wizję konfliktu, grożącego zagładą całej ludzkości, przygotował Stanley Kubrick, który postanowił w niezwykle wyrafinowany sposób go wykpić, przy okazji wyolbrzymiając cechy charakteru niektórych realnych postaci, odpowiedzialnych za ewentualne użycie broni atomowej, zwłaszcza po amerykańskiej stronie. Choć jego arcydzieło od razu przyjęto entuzjastycznie, już w czasie jego premiery pojawiały się narzekania na to, że reżyser kpi z realnego problemu; ostatecznie jednak premiera obrazu miała się przyczynić do zmian politycznych na najwyższym szczeblu, które obliczone były na to, by przedstawione w filmie wydarzenia nigdy nie mogły mieć miejsca w rzeczywistości. 

Projekt Manhattan

Obraz Rolanda Joffe pojawił się w kinach w trzyletnim odstępie pomiędzy “Misją” i “Polami śmierci”, uznawanymi za największe dzieła angielskiego reżysera. W porównaniu z nimi film z Paulem Newmanem, grającym tu znanego również z “Oppenheimera” generała Leslie Grovesa, wypada wyjątkowo blado, także na tle innych produkcji opowiadających o tych czasach. Co ciekawe w rolę Roberta Oppenheimera wciela się tu Dwight Schultz, znany później przede wszystkim z roli w serialu “Drużyna A”, który tu zalicza swój aktorski debiut.

Little Boy

Film włoskiego reżysera Alejandro Monteverde nie miał w 2015 roku swojej premiery kinowej, trafił od razu na DVD. Okazał się ostatecznie jednym z tych tytułów, w których przypadku całkowicie rozmijają się oceny widowni i krytyków. Podczas gdy ci pierwsi docenili bowiem siłę przekazu płynącego z historii o młodym chłopcu, który jest w stanie zrobić wszystko, by jego ojciec wrócił do domu z frontu II. wojny światowej, drudzy zarzucali temu tytułowi wręcz cynizm i manipulowanie emocjami, podkreślane już poprzez tytuł, dwuznacznie odnoszący się również do nazwy bomby zrzuconej na Hiroszimę. Niewątpliwie to połączenie kina familijnego z dramatem wojennym wyznacza granicę pomiędzy wzruszeniem a ckliwością, określaną przez wrażliwość indywidualnego widza. 

Dzieci Hiroszimy

Siedem lat po zakończeniu II. wojny światowej premierę miał film Kaneto Shindo, który powstał na podstawie książki Araty Osady, będącej zbiorem relacji młodych ludzi, opowiadających o skutkach wybuchu bomby w Hiroszimie i Nagasaki. Fabuła obrazu koncentruje się wokół postaci nauczycielki, która w sześć lat po zbombardowaniu Hiroszimy powraca do rodzinnego miasta. Produkcja filmu stała się możliwa dopiero po zakończeniu powojennej okupacji Japonii przez USA, a sponsorował ją rodzimy związek nauczycieli. W 1953 roku dzieło japońskiego rezysera uczestniczyło w konkursie głównym na festiwalu w Cannes, który wygrała wtedy “Cena strachu” Henri Georgesa Clouzota. 

Trinity and Beyond

Mający swą premierę w 1995 roku dokumentalny film Petera Kurana, którego narratorem jest William Shatner, prezentuje archiwalne materiały z testów bomby nuklearnej, rozpoczynając od pierwszego w 1945 roku, aż do pierwszej chińskiej próby jądrowej z 1964 roku. W materiałach reklamujących film pojawiały się informacje, że amerykańskie zdjęcia z eksperymentów zostały właśnie odtajnione i po raz pierwszy użyte w tym filmie. Pojawiają się w nim również fragmenty innego filmu dokumentalnego, opowiadającego o tzw. “Tsar bombie”, która doprowadziła do największej eksplozji w historii testowania tej broni. Jak się okazało kiepsko po latach zestarzała się nagrana moskiewską orkiestrę symfoniczną muzyka, mająca symbolizować koniec zimnej wojny. 

A gdy zawieje wiatr

Do stworzonego przez Jimmy’ego Murakami filmu animowanego muzykę miał napisać sam David Bowie, który był jednak zajęty nagrywaniem swego nowego albumu, dlatego dostarczył jedynie utwór tytułowy. Godnym następcą wielkiego Brytyjczyka okazał się jego rodak Roger Waters, który skomponował większość pojawiających się tu utworów. Obraz opowiada o parze starszych ludzi szykujących się do nadchodzącego ataku nuklearnego, posiłkując się m.in. specjalną, rządową broszurą. Obraz prezentuje kontrast pomiędzy zbliżającą się zagładą z dość komfortowym życiem na brytyjskiej prowincji, jak również mocno już zatartymi wspomnieniami z II. wojny światowej. 

Nazajutrz

Telewizyjny film Nicholasa Meyera po raz pierwszy został pokazany w 1983 roku i szacuje się, że zobaczyć go mogło wtedy ponad 100 milionów widzów. Według badań był to zresztą najchętniej oglądany materiał telewizyjny aż do 2009 roku. Fabuła tego dzieła w dość sugestywny sposób przedstawia - na szczęście czysto fikcyjny - konflikt pomiędzy siłami Zachodu a Układem Warszawskim, którego zwieńczeniem okazuje się wojna nuklearna. Jeszcze przed premierą wokół filmu niej kontrowersje, dotyczące tego która ze stron decyduje się w nim na użycie broni masowej zagłady jako pierwsza. Sam twórca w jednym z wywiadów stwierdził jednak, że chciał pozostawić tę kwestię otwartą, skupiając się na ogromie zniszczeń, wiążących się w wybuchem bomby.